Terugkeer van het trekkermechanisme dreigt nucleaire diplomatie Iran te doen instorten
Westerse mogendheden, geleid door het Europese JCPOA-trio, bereiden een sanctiestop voor nu Teheran waarschuwt voor terugtrekking uit het NPV en een onomkeerbare diplomatieke ineenstorting.
In de afgelopen twee weken hebben het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Duitsland het voortouw genomen in een gecoördineerde poging voor de Raad van Beheer van het Internationaal Atoomagentschap (IAEA) om Iran niet-conform te verklaren en de weg vrij te maken voor VN-sancties onder artikelen 36-37 van het Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) - ook bekend als de Iraanse nucleaire deal.
In reactie hierop waarschuwde Amir Saeid Iravani, Irans gezant bij de VN, op 12 juni dat het in werking stellen van het mechanisme Teheran zou dwingen om zich terug te trekken uit het Verdrag inzake de niet-verspreiding van kernwapens (NPV) op grond van artikel X. Hij noemde de stap van Europa "juridisch ongegrond en politiek roekeloos".
De terugkeer van het ‘trekkermechanisme’
Het "trekkermechanisme" - ook bekend als "snapback sancties" - werd voor het eerst geïntroduceerd in de JCPOA in 2015 en bekrachtigd door resolutie 2231 van de VN-Veiligheidsraad. Het staat elke JCPOA-lidstaat toe om unilateraal VN-sancties op te leggen aan Iran als het van mening is dat het land de overeenkomst schendt.
Deze bepaling was een belangrijke concessie aan Washington tijdens de oorspronkelijke onderhandelingen, bedoeld om de vetostructuur van de Veiligheidsraad te omzeilen en een snelle reactie op vermeende Iraanse overtredingen te garanderen.
Het proces is eenvoudig: Als een ondertekenaar van de JCPOA een klacht indient bij de Gemengde Commissie van de overeenkomst, wordt het geschil binnen 15 dagen onderzocht. Als er geen oplossing wordt gevonden, escaleert het naar de VN-Veiligheidsraad. Als de Raad geen resolutie aanneemt om de sancties verder op te heffen, worden ze automatisch opnieuw ingesteld. Opmerkelijk is dat geen enkel permanent lid een veto kan uitspreken over de terugkeer van sancties, alleen over de verlenging van de opschorting ervan - een cruciale omkering van de gebruikelijke procedure van de Veiligheidsraad.
Dit mechanisme, dat is ontworpen met het oog op automatisme, maakt het grotendeels immuun voor politieke obstructie. Als het in werking treedt, zullen alle sancties van de Veiligheidsraad die onder de JCPOA zijn opgeheven, worden opgeheven, inclusief het wapenembargo, het bevriezen van tegoeden, reisverboden en beperkingen op Irans nucleaire en ballistische activiteiten.
E3 afstemming met Washington en Tel Aviv
Na de eenzijdige Amerikaanse terugtrekking uit het JCPOA in 2018, tijdens de eerste ambtstermijn van de Amerikaanse president Donald Trump, mislukte de poging van Washington in 2020 om het triggermechanisme in te roepen. De meeste leden van de Veiligheidsraad, waaronder Rusland en China, verwierpen de Amerikaanse claim dat zij recht hadden op de overeenkomst.
De VS kreeg alleen steun van de Dominicaanse Republiek; Rusland en China waren tegen en het Europese trio en acht andere leden onthielden zich van stemming. Maar vier jaar later is het landschap sterk veranderd.
De betrekkingen tussen Teheran en de Europese ondertekenaars van de JCPOA - Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk - zijn verslechterd tot het laagste punt sinds de islamitische revolutie van 1979. Deze breuklijnen reiken veel verder dan het nucleaire dossier: Europese functionarissen noemen het raketprogramma van Iran, de steun aan verzetsgroepen van de Axis, de opsluiting van dubbele staatsburgers en de alliantie met Rusland in de Oekraïne-oorlog als cumulatieve grieven.
De Franse minister van Buitenlandse Zaken, Jean-Noel Barrot, legde de handschoen neer in een toespraak voor de Veiligheidsraad in april : Als de Europese veiligheid wordt bedreigd, zal Parijs "geen seconde aarzelen om alle sancties die 10 jaar geleden werden opgeheven opnieuw toe te passen." De VN-vertegenwoordiger van Iran deed het dreigement af als een schending van het internationaal recht door een land dat zijn eigen verplichtingen niet nakomt.
Iravani, de vertegenwoordiger van Iran bij de VN, stelde dat het dreigement van Frankrijk om het zogeheten snapback-mechanisme in werking te stellen - ondanks het feit dat het land zelf zijn verplichtingen uit hoofde van de JCPOA niet nakomt - in strijd is met de grondbeginselen van het internationaal recht.
Hoewel Rusland en China volhouden dat alleen JCPOA-partijen de snapback-clausule kunnen inroepen, hebben hun veto's hier geen effect. Het ontwerp van het mechanisme ontneemt hen de mogelijkheid om de herinvoering van sancties te blokkeren, waardoor Iran zelfs wordt blootgesteld aan het initiatief van zijn nominale bondgenoten.
Druk IAEA neemt toe nu uraniumvoorraden groeien
De spanningen werden verder opgevoerd door een rapport van 31 mei van het IAEA, waaruit bleek dat de Iraanse voorraad van 60 procent verrijkt uranium sinds februari met bijna 50 procent was toegenomen. Met 408,6 kilogram is het materiaal technisch gezien slechts één stap verwijderd van wapenkwaliteit.
Iran bestempelde het IAEA-rapport als gepolitiseerd en gebaseerd op vervalsingen van de Israëlische bezettingsstaat. Het Iraanse Ministerie van Buitenlandse Zaken beschuldigde het agentschap van het gebruik van "vervalste documenten verstrekt door het Zionistische regime [Israël]" en herhaalde "eerdere bevooroordeelde en ongegronde beschuldigingen".
Toch diende het rapport als voorwendsel voor nieuwe censuur. Op 12 juni nam de raad van gouverneurs van het IAEA een resolutie aan waarin het "niet nakomen" door Iran van zijn verplichtingen werd veroordeeld, volgens diplomatieke bronnen geciteerd door AFP. De motie, opgesteld door de VS, Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland, werd aangenomen met 19 van de 35 stemmen voor.
Abdolreza Faraji Rad, een voormalige Iraanse diplomaat, ziet de beschuldigingen van de IAEA als een waarschijnlijke voorloper van de activering van het trekkermechanisme.
Irans dreiging met NPV-terugtrekking duikt weer op
Teheran heeft herhaaldelijk gewaarschuwd dat het zich kan terugtrekken uit het NPV als de snapback sancties opnieuw worden ingesteld. Artikel X [10] van het NPV voorziet in een "recht" om zich terug te trekken uit het verdrag. Iran heeft herhaaldelijk openlijk gedreigd met een dergelijk besluit. Plaatsvervangend minister van Buitenlandse Zaken Kazem Gharibabadi heeft het NPV-lidmaatschap van Iran expliciet gekoppeld aan het gedrag van Europa. "Als Europa snapback toepast, is ons antwoord om ons terug te trekken uit het NPV."
Een dergelijke stap zou een punt kunnen markeren waarop geen weg terug meer is. Terugtrekking uit het Non-Proliferatieverdrag zou een formeel einde maken aan de Iraanse inzet voor vreedzame nucleaire ontwikkeling, de deur openzetten voor bewapening en Tel Aviv en Washington een mogelijk voorwendsel verschaffen voor preventieve militaire aanvallen op Iraanse installaties.
Diplomatie op het randje
Terwijl de indirecte onderhandelingen tussen Teheran en Washington doorgaan, kan een stemming in de VN-Veiligheidsraad het proces volledig in de war sturen. Het zou de kloof tussen Europa en Israël verdiepen en de breuk met Washington blootleggen, als de VS zich tegen een dergelijke stap zouden verzetten.
Ondanks de toenemende druk is de diplomatie nog niet ingestort. In de afgelopen maanden hebben Iran en de E3 vier gespreksrondes gehouden - op 29 november, 13 januari, 24 februari en meest recent op 16 mei in Istanbul. Die laatste bijeenkomst viel samen met de hervatting van de gesprekken tussen de VS en Iran, wat aangeeft dat er nog wat diplomatieke zuurstof over is.
Toch dreigt een volledige crisis. Het opnieuw activeren van het trekkermechanisme zou een onomkeerbare kettingreactie kunnen ontketenen: opnieuw opgelegde sancties, terugtrekking uit het NPV, mogelijke kernbewapening en militaire confrontatie.
Om dat pad te vermijden moet de diplomatie nog een laatste kans krijgen voordat de deur dichtslaat.
Uw steun is van onschatbare waarde. Als u het leuk vond om dit te lezen, zou ik het zeer op prijs stellen als u zich maandelijks/jaarlijks zou abonneren op een donatie om mijn werk te steunen. Dan kan ik u gedetailleerde en scherpe rapporten zoals deze blijven sturen.
Als alternatief kunt u hier een fooi geven: Fooienpot
En nu dus Iran. De vraag is of de ondergrondse bunkers vernietigd zijn. Hiervoor is de US nodig.
Israël heeft eerder zowel in Irak als Syrië kerncentrales vernietigd. Anders had de wereld er nu anders voor gestaan. Dank Israël 🇮🇱.